Cukrzyca

Cukrzyca (z łac. diabetes mellitus) jest przewlekłą chorobą spowodowaną brakiem lub nieprawidłowym działaniem hormonu nazywanego insuliną. Jest niezwykle poważnym schorzeniem, którego nie można lekceważyć, a należy leczyć.

Światowa Organizacja Zdrowia określa cukrzycę jako przewlekłą chorobę metaboliczną, charakteryzującą się zbyt wysokim poziomem insuliny we krwi, czyli hiperglikemią.

Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka przez specjalne skupiska komórek znajdujące się w trzustce – gruczole usytuowanym w jamie brzusznej. Komórki te nazywane są komórkami β wysp trzustkowych. Wraz z innymi hormonami insulina bierze udział w regulacji wszystkich procesów przemiany materii zachodzących w organizmie człowieka. Zapewnia ona stały dopływ substancji odżywczych do wszystkich komórek ciała, zarówno po spożyciu posiłku, jak i między posiłkami, niezależnie od długości przerw między nimi.

Aby dobrze spełniać swoje funkcje, każda z komórek potrzebuje odpowiedniej ilości materiału energetycznego, paliwa. Insulina powoduje, że z przyjętego pokarmu w organizmie człowieka wytwarza się energia pozwalająca funkcjonować jego ciału.

Rola insuliny polega na:

• wykorzystywaniu cukrów i tłuszczów jako materiału energetycznego dla komórek,
• magazynowaniu nadmiernej ilości cukrów w postaci zapasów,
• wytwarzaniu białek z substancji znajdujących się w pożywieniu.

Aby organizm żywy mógł użytkować glukozę jako źródło energii, konieczna jest obecność odpowiedniej ilości prawidłowo działającej insuliny. Stanowi ona jakby klucz otwierający drzwi w komórce, przez które do jej wnętrza wnikają cząsteczki glukozy. Przy braku insuliny lub w przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są pozbawione materiału energetycznego (cukier, tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez nerki i tam część glukozy przenika do moczu. Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby.

Objawy cukrzycy

Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich nasilenie może mieć różny stopień. Na typowy zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie, osłabienie, wielomocz (czyli częste oddawanie dużej ilości moczu), nadmierne pragnienie, zwiększony apetyt, chudnięcie. Podstawowe znaczenie dla rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne krwi i oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w moczu (tzw. glikozurii, czyli cukromoczu).

Zawartość cukru we krwi (glikemię) podaje się w miligramach na 100 ml krwi (mg%) lub w milimolach na litr (mmol/l); związek między tymi dwoma jednostkami określa wzór:
[mg%] x 18 = mmol/l.

Zgodnie z obecnie obowiązującą klasyfikacją wyróżnia się dwa podstawowe typy cukrzycy:
·    cukrzycę typu 1 (insulinozależną, młodzieńczą) – rozpoznawaną, gdy trzustka w ogóle nie produkuje insuliny;
·    cukrzycę typu 2 (insulinoniezależną, dorosłych) – rozpoznawaną, gdy insuliny jest zbyt mało lub komórki ciała nie są zdolne do wykorzystania własnej insuliny.

Cukrzyca typu 1 najczęściej dotyczy dzieci i osób młodych (przeważnie poniżej 30 roku życia).  Cukrzyca typu 2 jest najczęściej spotykanym typem cukrzycy i dotyczy przynajmniej 4 procent naszego społeczeństwa.

Są jeszcze inne, rzadsze typy cukrzycy, związane na przykład z operacyjnym usunięciem trzustki, innymi chorobami endokrynologicznymi lub spowodowane przyjmowaniem niektórych leków (steroidów), a także specjalna jej odmiana występująca u kobiet w ciąży i ustępująca po porodzie.

W olbrzymiej większości przypadków przyczyny cukrzycy pozostają nieznane. W zależności od typu cukrzycy mogą to być:

• predyspozycje genetyczne,
• niszczenie komórek trzustki (produkujących insulinę przez własny układ odpornościowy),
• czynniki środowiskowe (wirusy, niektóre białka pokarmowe),
• otyłość brzuszna,
• mała aktywność fizyczna,
• nadciśnienie tętnicze,
• zbyt wysoki poziom cholesterolu,
• wysoki poziom trójglicerydów we krwi,
• zaburzenia lipidowe,
• niektóre leki (szczególnie sterydy),
• choroby trzustki,
• zaburzenia hormonalne,
• dieta zawierająca dużo przetworzonych produktów.

Czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju cukrzycy ciążowej są:

• urodzenie dziecka z wadą,
• wiek matki (powyżej 35 lat),
• wielorództwo,
• wcześniejsze urodzenie dziecka z wagą powyżej 4 kg,
• cukrzyca w poprzedniej ciąży,
• nadwaga przezd zajściem w ciążę,
• nadciśnienie tętnicze przed zajściem w ciążę,
• predyspozycje genetyczne,
• wewnątrzmaciczne obumarcie płodu.

Przewlekłe powikłania cukrzycy

dr med. Bogumił Wolnik
specjalista chorób wewnętrznych, diabetolog

Ostatnich kilkanaście lat przyniosło wyraźną poprawę rokowania u chorych na cukrzycę. Żyją oni dłużej oraz obserwuje się mniej hospitalizacji spowodowanych ostrymi powikłaniami tej choroby. Sytuacja ta spowodowała jednak, że u coraz większej liczby diabetyków obserwuje się przewlekłe powikłania cukrzycy.

Główną przyczyną przewlekłych, wynikających z długiego czasu trwania schorzenia, powikłań cukrzycy jest utrzymujący się przez długi czas zbyt wysoki poziom cukru (hiperglikemia). Podwyższona glikemia jest przyczyną wielu zaburzeń metabolizmu i powoduje uszkodzenie małych naczyń krwionośnych (mikroangiopatię) oraz dużych tętnic (makroangiopatię). Doprowadza to do zaburzeń ukrwienia oraz uszkodzenia wielu narządów. Przewlekłe powikłania cukrzycy dzieli się na mikroangiopatyczne oraz makroangiopatyczne.

Do powikłań wynikających z uszkodzenia małych tętniczek należą: retinopatia, nefropatia oraz neuropatia. 

Retinopatia cukrzycowa to uszkodzenie narządu wzroku związane ze zmianami w siatkówce, która jest odpowiedzialna za odbieranie bodźców wzrokowych. Jej uszkodzenie powoduje upośledzenie widzenia. Siatkówkę można zbadać podczas oglądania dna oka. W niektórych sytuacjach wykonuje się zdjęcia dna oka. U większości chorych z długo trwającą cukrzycą występują zmiany na dnie oka charakterystyczne dla retinopatii. Retinopatię cukrzycową dzieli się na prostą – w większości wypadków wymagającą tylko obserwacji pacjenta oraz przedproliferacyjną i proliferacyjną. Dwa ostatnie stadia wymagają intensywnej terapii okulistycznej i często leczenia laserem (laseroterapii). Nieleczona retinopatia może prowadzić do utraty wzroku.

Nefropatia cukrzycowa jest powikłaniem polegającym na uszkodzeniu kłębuszków nerkowych, odpowiedzialnych za filtrowanie krwi i usuwanie z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Nefropatia cukrzycowa prowadzi do niewydolności nerek, do uszkodzenia których dochodzi stopniowo. Początkowo zwiększa się wydalanie albumin w moczu (co nazywa się mikroalbuminurią), następnie wydalane są większe ilości białka w moczu (jest to tzw. jawny białkomocz). Zwykle w tym stadium pojawia się nadciśnienie tętnicze. W kolejnym etapie następuje stopniowy wzrost stężeń mocznika i kreatyniny we krwi. W najbardziej zaawansowanych stadiach nefropatii konieczne jest leczenie, polegające na zastosowaniu urządzenia zastępującego swą funkcją nerki, nazywane dializą. Obecnie istnieje także możliwość przeszczepienia nerki (transplantacji).

W neuropatii cukrzycowej dochodzi do uszkodzenia nerwów. Objawy mogą być różnorodne i zależą od tego, które nerwy są uszkodzone. Najczęściej występuje polineuropatia obwodowa, która objawia się bardzo charakterystycznie uczuciem palenia i pieczenia stóp i dłoni, głównie w godzinach nocnych. U chorych z neuropatią częściej dochodzi do powstania stopy cukrzycowej.

Do powikłań makroangiopatycznych zalicza się chorobę wieńcową, niedokrwienie kończyn dolnych oraz chorobę naczyń mózgu.

Choroba wieńcowa znacznie częściej występuje u chorych na cukrzycę i jest spowodowana zwężeniem tętnic wieńcowych, odpowiedzialnych za ukrwienie serca. Choroba ta może doprowadzić do zawału serca. Jej objawy są charakterystyczne – występują bóle (palące, piekące) za mostkiem, początkowo zwykle po wysiłku fizycznym. Niestety, niektórzy chorzy na cukrzycę mogą nie odczuwać żadnych dolegliwości.

Choroba niedokrwienna kończyn dolnych jest wywołana miażdżycą tętnic. Początkowo objawia się bólami nóg w czasie chodzenia (chromanie przestankowe). W przypadku bardziej nasilonych zmianach miażdżycowych może dochodzić do martwicy dystalnych (obwodowych) części stopy (palce, pięta).

Choroba naczyń mózgowych zdarza się częściej u chorych na cukrzycę. Jest spowodowana zaburzeniami ukrwienia mózgu. Może doprowadzać do przejściowych niedowładów (przemijające ataki niedokrwienne) oraz do udaru mózgu. Przy udarze mózgu występują niedowłady i porażenia (np. kończyn).

Portal wiedzy

Hipoglikemia

Jak się odżywiać przy cukrzycy i czy to prawda, że dietą można się wyleczyć z cukrzycy?