Diety przy cukrzycy typu 2

• czynniki dziedziczne (uwarunkowania genetyczne),
• otyłość

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2013r.

Cukrzyca to choroba charakteryzująca się przewlekłą hiperglikemią powstającą na skutek upośledzonego wydzielania i/lub działania insuliny. Choroba ta może skutkować zaburzeniem czynności oraz uszkodzeniem oczu, serca, nerek, naczyń krwionośnych oraz miażdżycą.

 Objawy, które mogą świadczyć o występowaniu cukrzycy to:

•    zwiększone pragnienie
•    nasilone oddawanie moczu
•    wzmożona senność
•    zwiększone łaknienie
•    zaburzenia widzenia
•    osłabienie
•    zmniejszenie masy ciała
•    stany zapalne i zmiany ropne na skórze i narządach płciowych

Prawidłowa glikemia na czczo to wartość poniżej 100 mg/dl.

Skuteczna terapia cukrzycy to uzyskanie pożądanych wartości w zakresie glikemii, masy ciała, ciśnienia tętniczego oraz lipidogramu.

Dlatego niezbędnym elementem wspomagającym farmakoterapię cukrzycy jest stosowanie odpowiedniej diety, która pozwala na kontrolę wymienionych wyżej parametrów i ma ogromne znaczenie w prewencji powikłań cukrzycy i poprawie ogólnego stanu zdrowia.

DIETA CUKRZYKA = ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA

Dieta osoby chorej na cukrzycę powinna uwzględniać zasady prawidłowego żywienia, które obowiązują zarówno osoby zdrowe, jak i chore.

Praktyczne zalecenia zdrowego żywienia według ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia:

• Dbaj o różnorodność spożywanych produktów,
• Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej,
• Produkty zbożowe powinny być dla ciebie głównym źródłem energii (kalorii),
• Spożywaj codziennie co najmniej 2 duże szklanki mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem,
• Mięso spożywaj z umiarem,
• Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców,
• Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych, a także produktów zawierających dużo cholesterolu i izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych,
• Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy,
• Ograniczaj spożycie soli,
• Pij wystarczającą ilość wody,
• Nie pij alkoholu.

CELE ŻYWIENIA W CUKRZYCY

Cele leczenia żywieniowego w cukrzycy typu 2 to utrzymanie dobrej kontroli metabolicznej choroby, redukcja nadmiaru masy ciała i utrzymanie pożądanej masy ciała chorego.

Dieta powinna mieć odpowiednią kaloryczność w zależności od wieku, aktualnej masy ciała, poziomu aktywności fizycznej. W przypadku osób otyłych lub z nadwagą należy dążyć do powolnej, ale systematycznej (0,5 – 1,0 kg/ tydzień) redukcji masy ciała – stosując dietę o zmniejszonej kaloryczności z uwzględnieniem indywidualnych preferencji żywieniowych i kulturowych pacjenta.

W celu redukcji masy ciała nie należy stosować źle zbilansowanych diet, na przykład niskowęglowodanowych (< 130 g węglowodanów dziennie). Diety te wprawdzie redukują masę ciała i zmniejszą glikemię, ale stosowane przez dłuższy czas stopniowo prowadzą do miażdżycorodnego sposobu żywienia. Zbyt duża podaż białka może potencjalnie prowadzić do uszkodzenia nerek.

SPOŻYCIE WĘGLOWODANÓW

Chorzy na cukrzycę powinni zwrócić szczególną uwagę na ograniczenie do minimum spożycia węglowodanów prostych  oraz kontroli ogólnej ilości spożywanych węglowodanów w całej diecie i poszczególnych posiłkach.

Węglowodany powinny zapewniać  40–50% wartości energetycznej diety (głównie o niskim indeksie glikemicznym (< 50 IG)).

Do produktów o niskim indeksie glikemicznym należą:

• pieczywo pełnoziarniste,
• makaron razowy,
• kasza gryczana,
• ryż pełnoziarnisty,
• płatki zbożowe,
• groszek zielony,
• marchewka surowa,
• suche nasiona roślin strączkowych,
• jabłka,
• grejpfruty,
• świeże morele,
• mleko i niskotłuszczowe produkty mleczne,
• warzywa zielone,
• pomidory,
• bakłażany,
• cukinia,
• czosnek,
• cebula.

Rodzaj produktów oraz technologia ich przyrządzania mogą wpływać na IG, np.:

• ryż brązowy ma niższy IG niż ryż biały,
• ziemniaki gotowane mają niższy IG niż pieczone,
• warzywa surowe mają niższy IG niż gotowane.

 Diabetykom dozwolone jest używanie sztucznych substancji słodzących jako substytutów cukru:

• Aspartam – 40 mg/ kg masy ciała/ dobę – do potraw i napojów, których temperatura nie przekracza 60°C,
• do gotowania i pieczenia zaleca się Acesulfam K,
• nie zaleca się, aby jako zamiennika cukru używać fruktozy.

Bardzo ważna jest odpowiednia podaż błonnika pokarmowego na poziomie 25-40 g. Szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (np. pektyny, beta glukany).

Dobrym źródłem błonnika w diecie są płatki zbożowe i pełne ziarna zbóż, owoce, warzywa i nasiona roślin strączkowych.

Podstawowe prozdrowotne właściwości błonnika pokarmowego to:

• zwiększanie zawartości treści pokarmowej oraz masy stolca, co powoduje skrócenie czasu pasażu jelitowego i zwiększenie częstotliwości wypróżnień i zapobiega zaparciom,
• stymulacja rozwoju flory bakteryjnej jelita grubego i utrzymanie odpowiednich proporcji między bakteriami gnilnymi, a bakteriami probiotycznymi,
• wpływ na metabolizm cholesterolu poprzez wiązanie kwasów żółciowych oraz wzrost lepkości w jelicie, co powoduje zmniejszenie resorpcji zwrotnej tych kwasów i wzrost ich wydalania z kałem = działanie hipocholesterolemiczne,
• wpływ na wchłanianie węglowodanów przyswajalnych powodując obniżenie poposiłkowej glikemii, co skutkuje obniżeniem sekrecji insuliny.

 PAMIĘTAJ !

Najszybciej stężenie glukozy we krwi wzrasta po spożyciu węglowodanów prostych (jednocukrów), które w diecie cukrzyka powinny być ograniczone do minimum.

Produkty o dużej zawartości cukrów prostych, których należy unikać to:

• soki owocowe,
• miód, dżemy, konfitury,
• cukier rafinowany,
• słodycze,
• słodzone napoje gazowane typu cola, tonic i inne.

SPOŻYCIE TŁUSZCZÓW

Tłuszcze powinny zapewnić 30–35% wartości energetycznej diety.

Należy ograniczać spożycie tłuszczów nasyconych. Powinny  one stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety. Jeżeli oprócz cukrzycy występują zaburzenia lipidowe (cholesterol LDL ≥ 100 mg/dl), ilość tę należy zmniejszyć do < 7%. Część tłuszczów nasyconych można zastąpić węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym.

Na regulację zaburzeń lipidowych korzystnie wpływa podaż tłuszczów jednonienasyconych na poziomie 10–15% wartości energetycznej diety i tłuszczów wielonienasyconych: 6–10% wartości energetycznej diety, w tym kwasów tłuszczowych omega-6: 5–8% oraz kwasów tłuszczowych omega-3: 1–2%.

W profilaktyce miażdżycy ważną rolę odgrywa niski stosunek kwasów n-6 do n-3 w diecie. Polskie Forum Profilaktyki przyjmuje, że stosunek ten powinien wynosić poniżej 4:1. 

Cholesterol w diecie należy ograniczyć do 300 mg/d, a u chorych charakteryzujących się stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl zmniejszyć do < 200 mg/d.

Kolejne ograniczenie dotyczy spożycia izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, które powinny być całkowicie wyłączone z diety.

Tłuszcze zalecane dla osób z cukrzycą to:

• oliwa z oliwek,
• olej rzepakowy,
• margaryny miękkie do smarowania pieczywa (w umiarkowanych ilościach),
• oleje (w umiarkowanych ilościach):  słonecznikowy, kukurydziany, sojowy, z pestek winogron, krokoszow.

Tłuszcze, których należy unikać to:

• wszystkie tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (masło, słonina, smalec, łój),
• tłuszcze trans zawarte w produktach produkowanych z twardych margaryn, np. wypieki cukiernicze, chipsy,
• olej palmowy i kokosowy.

SPOŻYCIE BIAŁKA

Udział energetyczny białek w diecie powinien wynosić 15–20%, przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 50/50%. Białka należą do najważniejszych składników pokarmowych, które stanowią zasadniczy element budowy wszystkich tkanek ustrojowych. Są podstawowym materiałem budulcowym naszego organizmu.

Należy jednak pamiętać, że nadmierne spożycie białka może negatywnie wpływać na czynność nerek. Zwiększając przesączanie kłębuszkowe, może sprzyjać rozwojowi nefropatii cukrzycowej. Osoby z nefropatią cukrzycową w zależności od wydolności nerek, powinny mieć ustalone nieco niższe zapotrzebowanie na ten składnik pokarmowy.

Źródłem pełnowartościowego białka są:

• chude gatunki mięsa: cielęcina, wołowina,
• mięso z królika, mięso z kurczaka i indyka (spożywane bez skóry),
• wędliny drobiowe,
• chude gatunki ryb,
• mleko i jego przetwory (bez dodatku cukru),
• jaja (2-3 na tydzień).

Najbardziej wartościowe źródła białka roślinnego to: suche nasiona roślin strączkowych: groch, fasola, soja, soczewica.

ALKOHOL

Należy pamiętać, że  spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę nie jest zalecane. Alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez przekąski) może sprzyjać rozwojowi niedocukrzenia. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia hipoglikemii, alkohol powinien być spożywany łącznie z posiłkiem.

Dopuszczalne  spożycie czystego alkoholu etylowego to maksymalnie 20 g/d. przez kobiety i 30 g/d. przez mężczyzn. Picie alkoholu przez diabetyków z dyslipidemią (hipertriglicerydemią), neuropatią i z zapaleniem trzustki w wywiadzie jest całkowicie zabronione.

Niewskazane jest również spożywanie alkoholu równocześnie z takimi lekami jak: pochodne sulfonylomocznika, sulfonamidy,  salicylany i leki betaadrenergiczne.

Uwaga !

Należy podkreślić, iż regularne spożywanie alkoholu, nawet w umiarkowanych

ilościach, nie jest zalecane jako metoda profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych.

SÓL

W diecie cukrzyka należy ograniczyć spożycie soli kuchennej do 5-6 g/d (płaska łyżeczka soli). Osoby z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym do 4,8 g/d, chorzy z nadciśnieniem tętniczym i nefropatią do 4 g/dobę.

ZALECANE TECHNIKI KULINARNE 

Przygotowując potrawy należy pamiętać, że mamy do dyspozycji wiele możliwości. Warto jednak tak przyrządzać potrawy, aby nie zwiększać ich kaloryczności, czyli unikać smażenia w głębokim tłuszczu.
Do wyboru pozostaje zatem:

• gotowanie w wodzie,
• gotowanie na parze,
• pieczenie w folii, pergaminie,
• przyrządzanie potraw z rusztu, grilla.

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Nieodłącznym elementem terapii cukrzycy jest regularny wysiłek fizyczny, ponieważ korzystnie wpływa na wrażliwość tkanek na insulinę, kontrolę glikemii, profil lipidowy oraz ułatwia odchudzanie.

Szczegółowe zalecenia dotyczące aktywności fizycznej

• wysiłek fizyczny powinien być umiarkowany i regularny, podejmowany co najmniej co 2–3 dni (najlepszy efekt mają codzienne ćwiczenia),
• rozpoczynając intensywną aktywność fizyczną należy przez 5–10 minut wykonywać ćwiczenia wstępne, a na zakończenie treningu— ćwiczenia uspokajające,
• najlepszą formą wysiłku w grupie chorych na cukrzycę typu 2 w wieku > 65. rż. i/lub z nadwagą jest szybki (do zadyszki) spacer, 3–5 razy w tygodniu (ok. 150 min tygodniowo),
• odpowiednią formą wysiłku u osób z cukrzycą przy współwystępowaniu nadwagi/otyłości, w każdym wieku jest nordic walking,
• należy zadbać o odpowiednie uzupełnianie płynów w czasie wysiłku fizycznego (szczególnie przy wysokiej temperaturze otoczenia).

Uwaga !

Należy jednak pamiętać, że każdy wysiłek fizyczny może zwiększać ryzyko ostrej lub opóźnionej hipoglikemii (obniżenia poziomu cukru we krwi poniżej 60 mg/dl). Alkohol spożyty przed treningiem może zwiększać ryzyko wystąpienia hipoglikemii) po wysiłku.

Każda osoba trenująca powinna dbać o higienę stóp i zakładać wygodne obuwie. Aktywność fizyczna stwarza ryzyko uszkodzenia stóp u osób z cukrzycą, czego powikłaniem może być utrudnione gojenie ran i rozwój tzw. stopy cukrzycowej.

Praktyczne wskazówki żywieniowe w cukrzycy typu II

• Posiłki należy spożywać regularnie, 4-6 razy dziennie, o stałych porach,
• Wskazane jest utrzymanie względnie odpowiednich ilości węglowodanów i kalorii w poszczególnych posiłkach.

Zalecany rozkład energii w poszczególnych posiłkach dla chorego na cukrzycę, w zależności od liczby posiłków dziennie

Nie jest wskazane wprowadzanie specjalnych produktów spożywczych, czyli tzw. dla diabetyków.

Dieta chorego na cukrzycę nie rożni się istotnie od diety osoby zdrowej, z tym że obie diety muszą być zgodne z zasadami zdrowego żywienia.

Wybór produktów spożywczych w profilaktyce i leczeniu cukrzycy

Zachęcamy do zapoznania się z naszym Portalem wiedzy, gdzie znajdują się artykuły:

• Hipoglikemia
• Jak się odżywiać przy cukrzycy i czy to prawda, że dietą można się wyleczyć z cukrzycy?