Rak szyjki macicy ((łac. carcinoma cervicis uteri) jest drugim co do częstotliwości występowania nowotworem u kobiet. W Polsce stanowi aż 10,7 % wszystkich nowotworów z jakimi zmagają się kobiety. Szacuje się, że rocznie choroba ta dotyka około 4.000 kobiet, a około 2.000 z ich umiera z jej powodu. W naszym kraju wskaźnik śmiertelności w przypadku raka szyjki macicy wynosi około 7 przypadków na 100 tysięcy kobiet, natomiast w innych krajach europejskich wskaźnik ten jest znacznie niższy, np. w Finlandii wynosi 1,8 na 100 tysięcy kobiet. W Polsce na przełomie ostatnich 25 lat wskaźnik ten praktycznie pozostaje na tym samym poziomie, podczas gdy w tym samym czasie w krajach Unii Europejskiej (np. Szwecja, Finlandia) i w USA współczynnik ten obniżył się do ok. 2–3/100 000 przypadków. Spadek umieralności w powyższych krajach spowodowany jest głównie wprowadzeniem ogólnokrajowych programów aktywnej profilaktyki raka szyjki macicy.
Rozwój raka inwazyjnego poprzedza stosunkowo długi okres zmian przedrakowych (neoplazja wewnątrznabłonkowa/dysplazja/rak przedinwazyjny). Ze stanem przedrakowym mamy do czynienia wtedy, gdy w komórkach nabłonka szyjki macicy wykryte zostaną pewne nieprawidłowości. Zmienione chorobowo komórki, z których może rozwinąć się nowotwór określa się mianem komórek dysplastycznych, a stan taki dysplazją szyjki macicy. Nie stanowi to jeszcze zagrożenia życia. W porę wykryte pozwalają na szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia niedopuszczającego do dalszego rozwoju choroby i umożliwiającego całkowite wyleczenie.
Nieleczona dysplazja szyjki macicy z czasem może się przekształcić w raka szyjki macicy. W momencie kiedy komórki dysplastyczne przekształcą się w komórki rakowe powstaje tzw. rak przedinwazyjny. Jego zasięg ograniczony jest wyłącznie do nabłonka szyjki macicy. Nie sięga głęboko lecz ogranicza się do jednego miejsca. Jeżeli komórki nowotworowe zaczną wnikać głębiej i przekroczą granice nabłonka, wtedy mamy do czynienia z rakiem inwazyjnym. W tym przypadku choroba jest już bardzo poważna, ale możliwa do wyleczenia. Zaniechanie leczenia może doprowadzić do rozwoju uogólnionej choroby nowotworowej. Komórki nowotworowe zaczną atakować narządy sąsiadujące, jak również mogą dawać przerzuty np. do wątroby czy płuc, w rezultacie doprowadzając do zgonu. Dlatego niezwykle istotna jest profilaktyka i świadomość jak niezmiernie ważne jest, by nie przeoczyć pierwszych oznak sugerujących początek choroby. Wykrycie zmian przedrakowych znacznie zmniejsza zapadalność na raka inwazyjnego.
Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy polegają na wykonywaniu badań cytologicznych, czyli wymazów z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy. W wyniku przeprowadzenia badania cytologicznego można wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym okresie. W przypadku stwierdzenia zmian o charakterze dysplastycznym należy w celu weryfikacji wstępnego rozpoznania wykonać badanie kolposkopowe z celowanym pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Wykonuje się je za pomocą specjalnego aparatu wyposażonego w lupę, która umożliwia oglądanie szyjki macicy w od 3 – 40 krotnym powiększeniu.
Dysplazja nabłonka szyjki macicy jest rozpoznawana u kobiet począwszy od 28 roku życia, szczyt rozpoznań raka nieinwazyjnego (carcinoma in situ) przypada na 35 rok życia. I chociaż z rakiem inwazyjnym mamy do czynienia najczęściej u kobiet 40 – letnich, a z zaawansowanymi postaciami raka inwazyjnego u kobiet 50-letnich i 60-letnich to w ostatnim czasie mamy do czynienia spotykamy się z występowaniem zaawansowanych postaci raka szyjki macicy również u kobiet poniżej 35 roku życia, nierzadko u kobiet ciężarnych (około 1%).
Główne czynniki ryzyka raka szyjki macicy:
- infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
- wiek (zachorowalność zwiększa się wraz z wiekiem, szczyt zachorowań przypada pomiędzy 45 a 55 r.ż.),
- wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
- duża liczba partnerów seksualnych,
- duża liczba porodów,
- niski status społeczny i ekonomiczny,
- palenie papierosów,
- stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniu cytologicznym,
- partnerzy seksualnie niemonogamiczni, z infekcją HPV (ryzyko zachorowania wzrasta 20-krotnie).
Prawdopodobne czynniki ryzyka:
- wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych,
- niewłaściwa dieta, m.in. pozbawiona witaminy C,
- zakażenie wirusem HIV,
- stany zapalne narządów płciowych przenoszące się drogą płciową inne niż zakażenie HIV, m.in. rzęsistki, Chlamydia, wirusy opryszczki.
Objawy raka szyjki macicy:
W początkowym stadium rozwoju choroby objawy są niezauważalne, dlatego niezwykle istotna jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań cytologicznych. Wczesne wykrycie rozwoju raka szyjki macicy daje bardzo duże szanse na wyleczenie i powrót pacjentki do zdrowia.
Wśród objawów, które są wskazaniem do badanie ginekologicznego wyróżniamy:
- nadżerki tarczy szyjki macicy
- krwawienia podczas stosunku
- krwawienia pomiędzy miesiączkami
- bóle występujące w trakcie współżycia i po nim
- krwiste i obfite upławy
- częste, dokuczliwe bóle podbrzusza
- bóle okolicy krzyżowo-lędźwiowej
- znaczny spadek masy ciała
- niesymetryczne obrzęki nóg
- bolesne oddawanie moczu i stolca
- objawy niewydolności nerek
Diagnostyka raka szyjki macicy obejmuje:
- podstawowe badanie ginekologiczne (przez pochwę i przez odbyt)
- cytologię (mikroskopową ocenę komórek)
- kolposkopię (wziernikowanie szyjki macicy)
- oznaczenie DNA HPV (badanie cech onkologicznych wirusa)
- badanie węzłów chłonnych
- podstawowe badanie krwi oraz moczu (m.in. morfologia, OB, kreatynina, mocznik)
- USG przezpochwowe
- USG jamy brzusznej
- biopsję
- cystoskopię
- rektoskopię
- laparoskopię
Leczenie choroby
Leczenie raka szyjki macicy uzależnione jest od stopnia zaawansowania choroby, jak również ogólnego stanu pacjentki. Przedrakowe zmiany dysplatyczne opierają się najczęściej na terapii farmakologicznej i profilaktyce. Zaawansowane zmiany dysplatyczne, a także zmiany we wczesnym stadium rozwoju choroby leczone są chirurgicznie, wtedy usuwany jest chory fragment szyjki macicy. Zaawansowany, inwazyjny rak szyjki macicy wiąże się z koniecznością odbycia rozległej operacji, podczas której usuwana jest cała macica wraz z węzłami chłonnymi miednicy. Po operacji pacjenta zostaje poddana radioterapii, radiochemioterapii lub chemioterapii. Innymi metodami wspierającymi leczenie choroby są m.in. : kriochirurgia, elektrokauteryzacja, laseroterapia, konizacja, czy zabieg z użyciem pętli elektrycznej.
