PODSTAWOWE METODY BADAŃ PIERSI
Podstawowym badaniem piersi, które każda kobieta może wykonać w domu jest badanie palpacyjne piersi, czyli samokontrola. Badanie takie powinno towarzyszyć również każdej wizycie u ginekologa. W badaniu tym wykrywa się stosunkowo duże guzy. Mimo istnienia innych skutecznych metod badania, padanie palpacyjne stanowi cenne uzupełnienie diagnostyki, pozwala nieraz wykrywać zmiany w tzw. okresie przerwy między mammografiami lub sporadycznie wykrywa zmianę niewidoczną w mammografii. Zalety badanie: tanie badanie nadające się do częstego powtarzania, bezpieczne. Wady badania: wykrywa jedynie dużej wielkości zmiany, nie da się określić rodzaju i charakteru tych zmian.
Mammografia jest dziś najważniejszym badaniem piersi. Wykonuje je się specjalnym aparatem, choć zasada jego działania jest taka sama jak innych aparatów rentgenowskich (promieniowanie rentgenowskie). Uważa się powszechnie, że jest to badanie bezpieczne, jeżeli chodzi o dawkę promieniowania. Bardzo jednak istotne jest, jakim aparatem jest ono wykonywane. Nowoczesne, maksymalnie kilkuletnie aparaty nie obciążają pacjentki dużą dawką promieniowania, starsze, których niestety w Polsce nie brakuje, dostarczają wyższej dawki promieniowania. Wybierając się na badanie mammograficzne koniecznie zwróć uwagę na to, jakim aparatem będzie ono wykonane, na jakich filmach i czy są one wywoływane w ciemni automatycznej. Zalety mammografii : skuteczna metoda (w ok. 90% wykrywa guzy w piersiach), porównanie z poprzednimi zdjęciami mammograficznymi pozwala dobrze „nadzorować” piersi. Często można podejrzewać rodzaj zmiany. Wady badania: wyższa cena, promieniowanie rentgenowskie.
Ultrasonografia jest metodą uzupełniającą diagnostykę piersi. Sama ultrasonografia jest mniej skuteczna w wykrywaniu podejrzanych zmian w piersiach, ale jej połączenie z mammografią zwiększa skuteczność całego badania. Poza tym w ultrasonografii można często odróżnić zmiany lite od torbieli obserwowanych w mammografii. Zalety USG: względnie tanie, możliwe do częstszego powtarzania. Wady USG: sama ultrasonografia nie jest bardzo skuteczna w wykrywaniu wczesnych postaci raka.
W JAKIM WIEKU WYKONUJE SIĘ BADANIA PIERSI
Istnieją na świecie różne standardy postępowania. Należy w przybliżeniu przyjąć, że: kobiety po 35/40 roku życia powinny wykonywać mammografię regularnie raz na 2 lata, a po 50 roku życia co roku. Nie wolno rezygnować również z badania palpacyjnego, zarówno przez lekarza jak i samą kobietę. Przed 35 rokiem życia zasadniczo mammografii nie wykonuje się, można za to robić ultrasonografię. Uzasadnione jest to tym, że w tym wieku rak sutka zdarza się rzadko i dotyczy grupy wysokiego ryzyka. Charakterystyczne również dla młodszego wieku są zmiany łagodne. Uzasadnionym odstępstwem jest oczywiście mammografia w każdym wieku, jeśli w rodzinie występowały raki sutka, szczególnie wcześnie (co jest związane zazwyczaj z podłożem genetycznym) oraz kliniczne podejrzenie takich zmian.
KOMU ZDECYDOWANIE POLECIĆ KONTROLE MAMMOGRAFICZNE
Obecnie panuje w świecie medycznym pogląd, że istnieją pewne tzw. czynniki ryzyka raka sutka. Nie jest dziś jednoznacznie rozstrzygnięte, które rzeczywiście mają duże znaczenie, a które wydają się jedynie mieć wpływ na zachorowalność. Należy pamiętać, że żaden z czynników ryzyka nie jest przyczyną choroby, może jedynie sprzyjać jej rozwojowi lub go w jakimś stopniu przyspieszać. Niektóre czynniki ryzyka nie są do końca udowodnione, poniżej przedstawiono kilka z nich. Kobietom, które posiadają jeden, a szczególnie więcej czynników ryzyka, należy zdecydowanie polecić badania opisane powyżej.
Czynniki ryzyka
- rak sutka w rodzinie (uwaga: dotyczy matki, córek, sióstr),
- hormonalna terapia zastępcza (HTZ) okresu pomenopauzalnego,
- późny pierwszy poród (szczególnie po 30-35 roku życia),
- niekarmienie piersią,
- nierodzenie dzieci w ogóle,
- wczesna pierwsza miesiączka (poniżej 10-12 roku życia),
- wiek (im wyższy tym wyższe ryzyko),
- mniejsze znaczenia posiadają palenie papierosów,
- otyłość.
JAK BADAĆ PIERSI SAMEMU
Co miesiąc po miesiączce w dwóch etapach: oglądając przed lustrem oraz leżąc.
Badanie przed lustrem: obejrzyj dokładnie piersi z rękoma spuszczonymi i podniesionymi. Obserwuj zmiany kształtu zmarszczenia, wciągnięcia brodawki, zmiany na skórze. Badaj na zmianę pierś lewą ręką prawą ( w tym czasie ręka lewa uniesiona za głowę) i odwrotnie. Zataczaj koła, palce trzymając płasko. Uciśnij brodawkę i obserwuj, czy nie ma wycieku.
Badanie na leżąco: połóż się na wznak, podobnie jak w pozycji stojącej, lewa ręka uniesiona za głowę, prawa bada lewą pierś i odwrotnie. Uciśnij również brodawkę. Poszukuj za każdym razem guzka lub obszaru o zmienionej konsystencji. Możliwe są również inne warianty prowadzenia ręki, zamiast zataczać koła coraz mniejsze, można badanie wykonać promienistymi ruchami lub w tę i z powrotem (jak obsiewając grządki). Badaj też węzły pachowe.
KIEDY UDAĆ SIĘ DO LEKARZA
• zmiany w kształcie piersi, zaciągnięcia,
• zmarszczenia,
• wciągnięcie brodawki sutkowej, owrzodzenie, zaczerwienienie,
• pojawienie się wydzieliny,
• guzek, stwardnienie w piersi,
• powiększenie węzłów chłonnych.
DODATKOWE INFORMACJE I CIEKAWOSTKI
• Około 1% raków sutka dotyka mężczyzn ! Stanowi to ogromny problem diagnostyczny, ponieważ bardzo rzadko wcześnie podejrzewa się tę chorobę. Powoduje to niestety znaczne pogorszenie rokowania, bo raki te są wykrywane zbyt późno.
• W wielu krajach wykonuje się tzw. badania skriningowe (przesiewowe). Polega to na tym, że kobiety są w zależności od wieku regularnie „zapraszane” na kontrole mammograficzne. Kalkulując krótkoterminowo jest to bardzo kosztowne, ale efekty długofalowe są znacznie lepsze. Więcej kobiet (nawet 90%) jest trwale wyleczonych, powraca całkowicie do życia zawodowego i społecznego. W Polsce oszczędza się niestety na profilaktyce płacąc wyższą cenę za niepowodzenia terapii późnej (bardziej zaawansowanej) choroby nowotworowej.
• Rak piersi występuje zazwyczaj od około 50 roku życia. Bywa jednak, że kobiety 25 letnie chorują na tę chorobę. Jest ona wtedy zazwyczaj uwarunkowana genetycznie, stąd bardzo ważne jest, aby znać fakt raka sutka w rodzinie i zgłaszać go lekarzowi.
Na podstawie:
Isha A. Mustafa, Kirby I Bland, Ann Surg 1998, 228:5, 638-651
O’Grady et al., Breast disease, Little Brown nad Co., 1995
