Celiakia – choroba XXI wieku

Celiakia – choroba XXI wieku

W ostatnich czasach coraz częściej słyszy się o nietolerancji przez organizm glutenu, a celiakia staje się chorobą dotyczącą osób w każdym wieku, nie jak niegdyś uważano schorzeniem pokarmowych występującym głównie u dzieci.

Celiakia jest autoimmunologiczną chorobą trzewną o podłożu genetycznym, która charakteryzuje się nietolerancją glutenu, czyli białka znajdującego się zbożach (ziarnach pszenicy, owsa, jęczmienia, żyta). Może wystąpić w każdym wieku, zarówno w dzieciństwie, jak i w wieku dorosłym. W ostatnich latach choroba jest coraz częściej wykrywana u osób pomiędzy 30 a 55 rokiem życia, a nawet później. Dwa razy częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.

U osób zmagających się z celiakią gluten działa jak toksyczna substancja, która uszkadza błony jelita cienkiego, prowadząc do stopniowego zaniku kosmków jelitowych, a tym samym upośledza wchłanianie składników odżywczych. Skutkuje to niedożywieniem i najróżniejszymi objawami występującymi we wszystkich układach organizmu ludzkiego.

Co wywołuje celiakię?

Przyczyny choroby nie zostały jednoznacznie określone, wiadomo jednak, że celiakia może się rozwijać pod wpływem czynników genetycznych. Ma to związek z obciążeniem dziedzicznym, na co wskazuje m.in. występowanie celiakii u krewnych pierwszego stopnia czy u bliźniąt jednojajowych. Badacze wykazali istnienie ścisłego związku pomiędzy celiakią, a antygenami HLA-DR3, DR7, DC3, HLA-B8. Udowodniono też, że na celiakię częściej chorują osoby zmagające się z chorobami takimi jak: cukrzyca typu 1, sarkoidoza, zespół Williamsa, zespół Downa, zespół Turnera, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie tarczycy, toczeń rumieniowaty, jak również osoby obciążone genetycznie powyższymi chorobami.  Również czynniki zakaźne, metaboliczne, immunologiczne (np. zmniejszenie odporności po chorobie lub operacji), czy środowiskowe mogą przyczynić się do zachorowania na celiakię.

Jakie objawy mogą wskazywać na celiakię?

Celiakia u każdego człowieka może przebiegać inaczej, dlatego też jej objawy mogą być inne i często mogą przypominać inne schorzenia jak np. alergię czy zespół jelita drażliwego. Często organizm wysyła nietypowe sygnały, nie tylko gastryczne, mogące wskazywać zupełnie inne choroby np. ze strony układu  nerwowego, kostnego, krwionośnego, dlatego też rozpoznanie celiakii jest trudne. Celiakia może przebiegać przez wiele lat bezobjawowo, bądź dając niewielkie, sporadyczne symptomy trudne do skojarzenia z nietolerancją glutenu (np. problemy z zasypianiem, zmęczenie).

Wśród objawów, które mogą świadczyć o nietolerancji glutenu są:

• Brak łaknienia,
• Bóle i skurcze brzucha,
• Przewlekłe wzdęcia,
• Przewlekłe zaparcia,
• Zaburzony rytm wypróżnień,
• Utrata masy ciała,
• Zaburzenia czynności wątroby,
• Niewydolność trzustki,
• Nawracające biegunki,
• Opryszczkowe zapalenie skóry,
• Problemy skórne, obrzęki, wybroczyny,
• Anemia,
• Bladość skóry,
• Skłonność do krwawień,
• Podwyższony poziom cholesterolu,
• Afty i wrzodziejące zapalenia w jamie ustnej,
• Bóle dziąseł,
• Skurcze mięśni,
• Bole kości, stawów i mięśni,
• Zaniki mięśni,
• Wczesna osteoporoza,
• Mrowienie kończyn,
• Zapalenie kłębuszków nerkowych.

Nietypowymi objawami, które najczęściej są mylone z innymi schorzeniami, a również mogą mieć związek z celiakią są np. zmęczenie, drażliwość, zmiany usposobienia, a nawet depresja. Również problemy takie jak zaburzenia miesiączkowania, impotencja, trudności w zajściu w ciążę, opóźnienie dojrzewania płciowego, niski wzrost  i zahamowanie wzrostu u dzieci mogą świadczyć o nietolerancji glutenu.

Rozpoznanie choroby i diagnostyka

W przypadku zauważenia niepokojących objawów należy udać się na konsultację do lekarza pierwszego kontaktu, a w przypadku dzieci do pediatry. Nawet jeśli podejrzewamy celiakię, nie powinniśmy sami decydować o przejściu na dietę bezglutenową, ale o wszystkich objawach i podejrzeniach  powinniśmy powiedzieć lekarzowi. Zbyt wczesna rezygnacja z produktów zawierających gluten może utrudnić postawienie prawidłowej diagnozy.

Na konsultację lekarską warto  umówić się do Centrum Medycznego Eter-Med w Gdańsku, gdzie pacjentów przyjmą doświadczeni i wykwalifikowani specjaliści: internista oraz pediatra.

Jeśli lekarz pierwszego kontaktu będzie podejrzewał u pacjenta celiakię, może skierować go na konsultację do gastroenterologa, którą również oferuje Eter-Med.

Badaniami umożliwiającymi rozpoznanie celiakii są:  badania serologiczne krwi,  określające stężenie przeciwciał:

• przeciwko endomysium mięśni gładkich EmA IgA i EmA IgG,
• przeciwko deamidowanej gliadynie DGP lub GAF,
• przeciwko transglutaminazie tkankowej TtG,

a także badanie laboratoryjne lipazy, enzymu produkowanego w trzustce i wydzielanego do przewodu pokarmowego.

W celu pełnego rozpoznania choroby, lekarz może zlecić również wykonanie biopsji  jelita cienkiego, które przeprowadza się podczas gastroskopii. Podczas badania pacjent połyka sondę zakończoną małą kamerką, dzięki której lekarz ma możliwość obejrzenia wnętrza jelita i pobrania niewielkich wycinków do badania. W pobranych fragmentach histopatolog ocenia stopień zaniku kosmków, a tym samym stopień zaawansowania choroby w czterostopniowej skali Marsha.

Dowiedz się:  Jak przygotować się do gastroskopii?

Niektórzy decydują się na testy genetyczne, które są pomocne przy wykryciu celiakii opornej na leczenie. Obecność genów: HLA: DQ2, bądź DQ8 świadczy o podatności genetycznej na chorobę, nie jest jednak równoznaczna z zachorowanie. Jeśli u pacjenta nie zostaną wykryte powyższe antygeny, można praktycznie całkowicie wykluczyć istnienie celiakii i ryzyko zachorowania na nią w przyszłości. Badania genetyczne powinny wykonać osoby, których krewni pierwszego stopnia chorują na celiakię (dzieci, rodzice, rodzeństwo), osoby zmagające się z cukrzycą typu I, chorzy na zespół Turnera czy zespół Downa.

Jeśli celiakia zostanie potwierdzona należy wykonać podstawowe badanie laboratoryjne, które pozwolą na sprawdzenie, czy choroba nie doprowadziła do zbyt wielu uszkodzeń organizmu. Zalecane badania to m.in. morfologia krwi z automatycznym rozmazem,  OB,  badanie ogólne moczu,  CRP  czy badania oceniające poziom elektrolitów i witamin.

Leczenie celiakii jest równoznaczne z odpowiednią dietą

Leczenie celiakii opiera się na całkowitym przejściu na ścisłą dietę bezglutenową. Ponieważ choroby nie da się wyleczyć, dieta powinna być przestrzegana już przez całe życie. Pacjenci z celiakią, którzy wyeliminują z diety gluten bardzo szybko zauważają poprawę samopoczucia. Objawy celiakii mogą złagodnieć lub ustąpić już kilka tygodni po rezygnacji z glutenu i rozpoczęciu diety. Na pełne odbudowanie błony śluzowej jelita trzeba jednak poczekać dłużej, kilka miesięcy, a nawet lat – w zależności od stopnia zaawansowania choroby.

Dodatkowo u pacjentów z zaawanasowaną celiakią i dużym zanikiem kosmków jelitowych zaleca się również czasową dietę bezlaktozową, wykluczającą produkty mleczne. Brak kosmków jelitowych uniemożliwia trawienie laktozy przez co chorzy mogą nie odczuwać poprawy zdrowia będąc na diecie bezglutenowej. Dieta bezlaktozowa zalecana jest na jakiś czas, nie na stałe.

Poza dietą bezglutenową lekarz może zalecić pacjentowi przyjmowanie witamin, minerałów, elektrolitów, preparatów wspomagających wchłanianie wody, a w przypadku ostrej celiakii nawet leków sterydowych.

Większości osób wydaje się, że gluten znajduje się tylko w pieczywie czy makaronach, jednak produktów z jego zawartością jest znacznie więcej. Osoba, która przechodzi na dietę bezglutenową zmuszona jest do zapoznania się z listą produktów zakazanych, a podczas zakupów powinna czytać etykiety na produktach spożywczych. Niejednokrotnie zdarza się, że producenci zmieniają składy produktów, dlatego dobrze nam znany i tolerowany przez organizm produkt w pewnym momencie może nam szkodzić.

Z jakich produktów powinny zrezygnować osoby chorujące na celiakię:

• Pieczywo tradycyjne (pszenne, zbożowe, żytnie, orkiszowe),
• Pieczywo cukiernicze,
• Bułka tarta,
• Otręby,
• Makarony tradycyjne,
• Kasze (kasza manna, kuskus, kasza jęczmienna, pęczak),
• Muesli,
• Mleko i inne produkty mleczne, zawierające w swoim składzie dodatek mąki pszennej i skrobi (np. śmietana, jogurty owocowe, jogurty z muesli, serki homogenizowane  – zagęszczane mąką),
• Wysoko przetworzone produkty mięsne i rybne (np. konserwy mięsne, konserwy rybne,  panierowane paluszki rybne, panierowane filety z kurczaka, parówki, mielonki, kaszanki, pasztety),
• Suszone owoce posypane mąką,
• Biszkopty, paluszki, kruche ciasteczka, ciasta, chałwa, batony, chipsy, lody itp.
• Żeli, galaretki, budynie, itp.
• Kawy z dodatkiem sodu,
• Kawa zbożowa,
• Niektóre herbaty owocowe,
• Produkty wysoko przetworzone i zagęstniki, np. majonez, ketchup z mąką, musztarda z mąką, zupy w proszku typu „instant”, kostki rosołowe, zupy błyskawiczne,
• Alkohol: wódka (ze zboża), piwo, whiskey, kwas chlebowy.

Produktów zawierających w swoim składzie gluten jest bardzo dużo, jednak nie jest tak trudno przyzwyczaić się do ich eliminacji z jadłospisu. Równie dużo, a nawet więcej jest zamienników i produktów dozwolonych dla osób chorych na celiakię.

Produkty dozwolone na diecie bezglutenowej:

• Sklepowe pieczywo bezglutenowe, pieczywo ryżowe, pieczywo kukurydziane,
• Makarony: sojowy i ryżowy,
• Mąki: kukurydziana, ryżowa, ziemniaczana, skrobia kukurydziana, kleik ryżowy,
• Kasze: gryczana, kukurydziana, jaglana,
• Płatki kukurydziane, ryżowe, jaglane,
• Chrupki kukurydziane, kukurydza prażona,
• Jaja,
• Mleko i produkty mleczne nie zawierające skrobi i mąki pszennej: maślanka, kefir, biały ser, czysty jogurt naturalny,
• Tłuszcze: masło, olej, margaryna, oliwa z oliwek i tłuszcze zwierzęce,
• Tran,
• Sklepowe słodycze bezglutenowe,
• Słodycze na bazie mąki ziemniaczanej i kukurydzianej: ciastka, wafelki, batony, galaretki, budynie,
• Orzechy,
• Owoce i warzywa,
• Przetwory owocowe i warzywne,
• Owoce suszone nie posypane mąką,
• Mięsa, ryby, owoce morza, podroby, wędliny (jak najmniej przetworzone),
• Kawa ziarnista naturalna, kawa rozpuszczalna naturalna,
• Herbata czarna, herbata ziołowa,
• Woda mineralna gazowana i niegazowana
• Soki owocowe,
• Zioła i przyprawy naturalne,
• Dodatki: drożdże naturalne, soda oczyszczona, bezglutenowy proszek do pieczenia,
• Przeciery pomidorowe, majonezy, ketchupy, musztardy – nie zagęszczane mąką,
• Alkohol: wino, nalewki owocowe, alkohole destylowane.

Powikłania nieleczonej choroby

Nieleczona celiakia, a tym samym nie zastosowanie diety bezglutenowej może zaostrzyć wiele objawów choroby, a także doprowadzić do powstania nowych schorzeń. Nieprawidłowe leczenie choroby i odstępstwa od diety wykluczającej gluten doprowadzają do uszkodzenia jelita cienkiego i ponownego zaniku kosmków jelitowych.

Do czego może doprowadzić nieprawidłowe leczenie celiakii:

• Wczesna osteoporoza,
• Patologiczne złamania mające związek z zaburzeniami wchłaniania wapnia,
• Drgawki, padaczka,
• Osłabienie i zaniki mięśni,
• Zburzenia koordynacji kończyn,
• Niedożywienie,
• Niedokrwistość,
• Niska waga noworodków,
• Niedowaga,
• Zaburzenia wzrostu u dzieci,
• Zaburzenia płodności,
• Poronienia,
• Zaburzenia miesiączkowania,
• Wczesna menopauza,
• Zaburzenia neurologiczne,
• Drażliwość,
• Niecierpliwość,
• Obniżone poczucie własnej wartości,
• Apatia,
• Zaburzenia snu,
• Depresja,
• Stłuszczenie wątroby,
• Pierwotna marskość wątroby,
• Większe ryzyko zachorowania na nowotwory: chłoniaki, raka przełyku, raka gardła, raka jelita cienkiego, raka jelit grubego,
• Większe ryzyko zachorowania na cukrzycę typu I, zespół Sjogrena, zapalenie tarczycy.