Żylaki nóg, czyli żylaki kończyn dolnych (z łac. varices extremitatum inferiorum) są jednym z najczęściej występujących u ludzi zespołem chorobowym. Żylaki towarzyszą naszej populacji od zawsze. Przyjęta przez człowieka przed 1,5 mln lat postawa homo erectus (tzw. człowiek wyprostowany) stworzyła warunki utrudniające powrót krwi żylnej z kończyn dolnych. Żylaki są schorzeniem nie tylko mało estetycznym, ale powodują dolegliwości obniżające jakość życia i mogą prowadzić do groźnych powikłań.
Żylaki są to widoczne, trwałe, odcinkowe rozszerzenia żył układu powierzchownego. O chorobie żylakowej (przewlekłej niewydolności żylnej) mówimy wtedy, kiedy żyły są zmienione patologicznie na długich odcinkach, obejmując niekiedy całą kończynę. Choroba żylakowa wiąże się z dolegliwościami takimi jak: bóle, kurcze, uczucia ciężkości, obrzęki nóg, a także zmiany skórne.
Jakie są przyczyny powstawania żylaków:
- osłabienie ściany naczyniowej,
- wzrost ciśnienia krwi żylnej.
Skłonności dziedziczne są niewątpliwe. 70% chorych na żylaki potwierdza ich rodzinny charakter. Często matki i córki mają żylaki w tym samym wieku, o bardzo podobnym charakterze i umiejscowieniu. Za wspólnym dziedzicznym tłem osłabienia ściany żylnej przemawiają m.in. fakt występowania u chorych z żylakami kończyn dolnych, żylakowatych rozszerzeń splotów odbytniczych (choroba hemoroidalna), powrózka nasiennego oraz przepuklin i płaskostopia.
Od dawna wiadomo, że charakter pracy zwiększa częstotliwość występowania żylaków i choroby żylakowej. Praca w pozycji stojącej lub długotrwale siedząca ogranicza działanie pompy mięśniowej, co powoduje zaleganie krwi w kończynach. Żylaki występują częściej u ludzi wykonujących ciężką pracę fizyczną, zwłaszcza związaną z krótkotrwałym, często powtarzanym wysiłkiem fizycznym, np. u ciężarowców, zapaśników, pracowników przeładunkowych, ale również u ekspedientek, fryzjerek i innych osób wykonujących prace związane z długotrwałym staniem. Niska aktywność ruchowa w życiu codziennym, otyłość, sposób odpoczywania, siedzenie z podwiniętymi kończynami lub popularne „siedzenie na nodze” – to również czynniki utrudniające odpływ krwi z kończyn. Z otyłością związane jest stałe przeciążenie goleni i stóp w czasie chodzenia i stania, a także zwiększona objętość zalegającej krwi. Ważnym, choć niedocenianym czynnikiem jest obuwie. Chodzenie na wysokich obcasach zmienia całkowicie biomechanikę chodu tzn. normalnego na „chód ptasi”, w którym ograniczona jest praca mięśni łydki.
U kobiet rodzących po raz pierwszy żylaki można stwierdzić w 20-25 %, zaś u rodzących po raz trzeci dwukrotnie częściej. Wpływ czynników hormonalnych na częstość występowania żylaków potwierdza fakt 5-krotnie częstszego występowania żylaków u kobiet. Antykoncepcja hormonalna i substytucja hormonalna mogą zwiększać częstość występowania choroby żylakowej. Dlatego też przed zastosowaniem preparatów hormonalnych, należy poinformować lekarza o występowaniu żylaków i dolegliwości związanych z niewydolnością żylną, takich jak: obrzęki wieczorne, kurcze łydek i uczucie ciężkości nóg. Choroby przewlekłe narządu rodnego – stany zapalne, guzy nowotworowe (łagodne i złośliwe), często współistnieją z żylakami. Dlatego każda chora kobieta z żylakami powinna być kontrolowana również przez ginekologa.
Jakie są rodzaje żylaków:
- teleangiektazje i żylaki siatkowate (tzw. pajączki) – są często pierwszym objawem pojawiającej się choroby,
- niewydolność głównych żył układu powierzchniowego (najczęściej żyły odpiszczelowej),
- duże żylaki bez niewydolności głównych żył powierzchniowych,
- zespoły mieszane.
Jakie są objawy niewydolności żylnej:
wczesne:
- uczucie ciężkości nóg,
- bóle nóg i obrzęki wieczorne,
- kurcze łydek,
- świąd skóry,
- siateczka popękanych żyłek na skórze (corona phlebectatica),
- widoczne żylaki.
zaawansowane:
- duże żylaki,
- obrzęki,
- zmiany skórne wypryskowe i zapalne,
- przebarwienia,
- zmiany zapalne i zakrzepowe,
- owrzodzenie goleni.
Nieleczona niewydolność żylna może doprowadzić do zatoru płucnego, choroby zakrzepowo-zatorowej, pęknięcia żylaka bądź nawet krwotoku.
Profilaktyka przed powstawaniem żylaków:
- wybór odpowiedniej pracy dla ludzi obciążonych dziedzicznie i z objawami wczesnymi,
- właściwa aktywność ruchowa,
- unikanie stojącego i siedzącego bezruchu,
- częsta zmiana pozycji ciała i kończyn dolnych,
- półgodzinny spacer 2-3 razy w tygodniu (a najlepiej codziennie),
- pływanie, gra w tenisa, bieganie, umiarkowana jazda na rowerze,
- ograniczenie sportów siłowych, sportów walki i innych ćwiczeń wykonywanych na bezdechu,
- gimnastyka ud, łydek i stóp (najlepiej codziennie),
- utrzymanie prawidłowej, należnej masy ciała,
- odpowiednie obuwie – prawidłowa wysokość obcasa,
- właściwy ubiór – nieuciskające skarpetki, pończochy, unikanie bardzo obcisłych spodni, gorsetów itp.,
- ograniczenie gorących kąpieli w wannie na korzyść chłodnych kąpieli pod prysznicem.
- ostrożne korzystanie z kąpieli słonecznych (w tym tzw. łóżek opalających),
- w czasie wypoczynku i snu leżenie z nieco uniesionymi kończynami, lekko zgiętymi w stawach kolanowych,
- systematyczna kontrola ginekologiczna,
- leczenie hormonalne uwzględniające nie tylko korzyści, ale wskazania i ograniczenia.
Leczenie zachowawcze oraz operacje powstałych już żylaków:
Leczenie choroby żylakowej polega na usunięciu żylaków oraz przyczyn ich powstawania. Istotnym elementem jest poprawa wyglądu kończyny (dobry efekt kosmetyczny), jednak nie może on ograniczać skuteczności leczenia i być jego jedynym celem. Powodzenie leczenia zależy od: zastosowania właściwej metody dla danego typu żylaków, konkretnego chorego i jego oczekiwań. Istnieje kilka sposobów leczenia choroby żylakowej. Metody radykalne (chirurgiczne), obliteracja niewydolnych żylaków (tzw. skleroterapia), terapia uciskowa (czynna i bierna) oraz farmakoterapia. Każdy ze sposobów ma określoną skuteczność, zalety, ograniczenia i niedogodności. Nie wolno ich rozpatrywać konkurencyjnie, metody te powinny się uzupełniać.
- Leczenie operacyjne
Klasyczna operacja polega na przecięciu ujścia żyły odpiszczelowej, usunięciu żylaków i przecięciu lub podwiązaniu niewydolnych żył przeszywających. W ostatnich latach postępowanie chirurgiczne dąży do jak najmniejszej inwazyjności. Wprowadzono metodę usuwania żylaków za pomocą fal radiowych w szpitalu ETER-MED.
- Skleroterapia (obliteracja)
Nie wiadomo jak dawno zauważono, że po przebytym zapaleniu żylaków, zmniejszają one lub nawet całkowicie znikają wskutek zarastania światła. Naturalnie powstał więc pomysł wywoływania kontrolowanego jałowego zapalenia żylaków przez wstrzyknięcie do ich wnętrza różnego rodzaju środków drażniących miejscowo. Współcześnie skleroterapia jest wykonywana pod kontrolą USG, a wstrzykiwany roztwór ma formę pianki. Najczęściej sposób ten jest wykorzystywany w usuwaniu początkowych zmian żylnych, tzw. „pajączków”, czyli teleangiektazji lub pojedynczych żylaków (średnich i małych).
- Terapia uciskowa (kompresjoterapia)
Opaska uciskowa i pończochy (rajstopy, podkolanówki) nie są alternatywą leczenia radykalnego. Głównie ich zastosowanie to okres ciąży, połogu i karmienia u chorej z dużymi żylakami, konieczność odłożenia operacji, okresy po operacji żylaków i po leczeniu obliteracyjnym, a także stany przewlekłej niewydolności żylnej, nie kwalifikującej się do leczenia operacyjnego. Kompresjoterapia jest dostępna w Centrum Zdrowia ETER-MED.
- Farmakoterapia
W życiu codziennym spotykamy dwa przeciwstawne poglądy dotyczące farmakoterapii choroby żylakowej. Jeden mówi o tym, że tabletki nic nie dają, ponieważ po ich stosowaniu żylaki nie znikają. Drugi natomiast mówi o ich korzystnym wpływie na przepływ żylny, szczególnie w mikrokrążeniu. Słuszne są oba. Żylaków i ich powikłań nie usunie żadna tabletka. Stosowanie flawonoidów czy innych leków ma ważne i istotne działanie wspomagające leczenie (jak i zapobiegawcze) wszystkich stanów zapalnych w układzie żylnym, w okresie pooperacyjnym, w obrzękach pourazowych, w innych stanach przewlekłych, a zwłaszcza przy nasileniu dolegliwości w okresie letnim. Celowe jest ich stosowanie zapobiegawcze w celu zmniejszeniu objawów przemijającej niewydolności żylnej występującej przy długich lotach pasażerskich. Flawonoidy, oddziaływując przed wszystkim na mikrokrążenie, poprawiają przepływ żylny, zmniejszają obrzęki i inne dolegliwości związane z chorobą żylakową (ból, kurcze mięśniowe, uczucie ciężkości nóg, dyskomfort). Najlepiej udowodnionym naukowo jest korzystny wpływ flawonoidów w formie zmikronizowanej. Farmakoterapia ma także szerokie zastosowanie, kiedy leczenie chirurgiczne żylaków musi być odroczone lub nie może być w ogóle wykonywane, np. z powodu ciężkich chorób współistniejących.
